ADEM KAYA (Kemaliye Dut Panelinden)
Sayın Bakanım, Sayın Valim, Değerli Konuklar Hoş geldiniz. Benden önce hocalarım meyvelerinden bahsetti, ben de anlatacağım konuların daha çok çiftçileri ilgilendireceğini düşünüyorum, ipek böceği yetiştiriciliğinde geleneksel olarak yaprağından yararlanılan dut ağacının dünya genelinde bir çok araştırma birimlerinde yaprak üretim ve kalitesini iyileştirme amacıyla servisyonu yapılmaktadır. Dut yapraklan herbivorlar tarafından tüketildikleri gibi yüksek derecede sindirilebilirler ve tek mideli hayvanlara da yedirilebilen çok lezzetli yapraklardır..
GÜLNUR GÜRLER: Pardon herbivor ne demek?
ADEM KAYA: Herbivor, otçul hayvanlar yani otla beslenen hayvanlar demektir. Dut, değişik ülkelerde ipek böceğini beslemek için geleneksel olarak kullanılan bir çalı veya ağaçtır. En iyi bilinen türleri Himalaya Dağlarından orjin aldıkları düşünülen “Morus Alba” ve “Morus Nigra”dır. Buna ilaveten hocalarım da “Morus Rubra”dan bahsettiler. Bir kaba yem olarak dut yaprakları mükemmel bir besinsel değere sahiptir. İpek böceği yetiştiriciliğinde geleneksel olarak yaprağından yararlanılan dut ağacının dünya genelinde bir çok araştırma birimlerinde yaprak üretimi ve kaliteyi iyileştirme amacıyla servisyonu yapılmaktadır. Dut yaprakları lezzetli ve herbivorlar tarafından yüksek derecede sindirilebildikleri gibi, tek mideli hayvanlara da yedirilebilir. Mineral içeriği bakımından yüksek olan yaprakların anti besinsel faktörlerle toksik bileşikler içermediği yapılan çalışmalarla belirlenmiştir Tohum veya fidanlar kullanılmak suretiyle çok yıllık dut ağaçlarından bahçe tesis edilir. Hocalarım bu konuda daha önce bilgi verdiler biraz. Yaprak üretimi; varyete, sulama , lokasyon, birim alanındaki ağaç sayısı, budama sıklığı, gübre uygulaması, yaprağın yaşı ve hasat tekniğine bağlı olarak değişir. Sindirilebilir besin maddeleri bakımından dut yaprağı bilinen kaba yemlerir.ır çoğundan mükemmel denilebilecek düzeyde daha iyi durumdadır.
GÜLNUR GÜRLER: Bilinen kaba yerler derken
ADEM KAYA : Bilinen kaba yemler baklagil yemleri, buğdaygil yem bitkileri gibi ruminant ve omurgasız hayvanlara verilen yonca olsun, korunga olsun bunun gibi kaba yemler. Ülkemizde meralarımızda bulunan yemler bunlar..
GÜLNUR GÜRLER: Fabrika yemi de buna dahil mı?
ADEM KAYA: Fabrika yemleri de konsantre yemler. Tabi onlar da dahil ve onlarda konsantre yem olarak kullanılırlar.
OTURUM BAŞKANI: Kaba yem değil bunlar. Saman, ot vesaire bunlar kaba yemler.
ADEM KAYA: Dut yaprağı süt sığırı rasyonlarında konsantre yemin bir kısmının yerine; koyun, keçi ve tavşanlar için ise temel yem olarak kullanıldığı gibi tek mideli hayvanların rasyonlarma da yem hammaddesi olarak katılabilir. Çin, Afganistan ve Hindistan’ın belirli bölgelerinde dut yaprağı rumünantlar için hazırlanan kaba yem karışımlarında geleneksel olarak kullanılır. Batı Bengal’de iyi gübrelenmiş ve sulanmış 1000 hektarlık dut dikili alanda yılda 5 kez budamayla yaklaşık 19-28 ton dut yaprağı elde edilmiştir. İpek böceği yetiştiriciliği yapılan yerlerde, dut yaprakları ipek böceğine yedirildikten sonra geriye kalan artıklar genelde hayvan yemi olarak değerlendirilir. Bu gibi yerlerde ipek böceği ve özellikle su sığırı yetiştiriciliğinin birlikte yapılmasının daha doğru olacağı araştırmacılar tarafından önerilmektedir. Meyvesi için dut ağaçlarını yetiştiren yakın doğu ve Asya ülkelerinde dut yetiştiriciliği ile çiftlik hayvan yetiştiriciliği birliği kendiliğinden ortaya çıkmıştır.
Dut Yapraklarının Besin Madde Kompozisyonları: Dut yaprakları kuru madde esasına göre tablodan da görüldüğü gibi ham protein, ham yağ, ham selüloz, nitrojen,kalsiyum ve fosfor gibi besin madde kompozisyonları ve yüzdelikleri görülmektedir. Hücre duvar unsurları yüzde 5 oranında hemiselüloz, yüzde 19-25’i selüloz ve yaklaşık yüzde İli de ligninden oluşmaktadır. Protein olmayan ve nitrojenli bileşikler, genç yapraklarda toplam nitrojenin vaklaşık yüzde 22’sini, olgunlaşmış yapraklarda ise yüzde 14’ünü oluşturmaktadır. Ayrıca dut yaprakları karoten, vitamin Bl, folik asit, vitamin D ile az miktarda da bakır, çinko, bor ve mangan içermektedir. Dut yapraklarının kalsiyum içeriğinin rasyonda ihtiyaç duyulanın üzerinde olması, süt veriminin pik noktaya ulaştığı dönemde Yüksek sırlarının diğer besin maddeleri ile birlikte bu minerale olan ihtiva kısmını karşılayabilmektedir. Kalsiyum fosfor metabolizmasıyla çek vakurdan ilgilidir. Dut yapraklarındaki yüksek kalsiyum fosfor oranı, rasyona fazla miktarda dut yaprağın katılması durumunda, kalsiyum ve fosfor vitamin. C metabolizmasıyla ilgili problemlere neden olabilir ki, bu da sığırlarda kısır lığa neden olabilir. Dolayısı ile dut yaprakları genellikle çiftlik hayvanlar için hazırlanan rasyonlarda yemin sadece bir kısmının yerine kullanılmalıdır.
Çeşitli yemlerin kimyasal kompozisyonları ile ilgili değişik araştırmacı. tarafından tespit edilen sonuçlar tablo l’de görüldüğü gibi şöyledir: Du: yaprağının kuru maddesi yüzde 28, ham proteini yüzde 21,kuru madde \ ı- kılabilirliği yüzde 80 olarak belirtilirken; fabrika yeminin ham protein oranı yüzde 17 ve kuru madde olarak yıkılabilirlik oranı yüzde 85 civarlarındadır Dut yaprağı ile fabrika yemi birbirlerine gayet yakın ve buğday yem bitkilerinden oldukça iyi durumdadırlar.
GÜLNUR GÜRLER: Pardon. Ben bir şey sormak istiyorum Şimdi bunun anlamı ne?
ADEM KAYA: Alınan bu kuru maddenin vücut tarafından değerlendirilebilirliği kastediliyor.Hayvan beslemede kullanılan geleneksel kaba yemlerle mukayese edildiğinde dut yaprağının kuru madde ve diğer besin maddeleri bakımından daha zengin olduğu görülmektedir. Genel olarak ham protein oranının çoğu baklagil kaba yemlerinin ham protein oranıyla benzer olduğu düşünülmektedir. Ruminant beslenmesinde kullanılan diğer yemlerle mukayese edildiğinde protein oranı % 15-25 civarında,orgaik madde yıkılabilirliği % 75’le 90 arasındadır.
OTURUM BAŞKANI: Adem Bey, bu bazı yabancı terimleri açıklama yaparak sunum yapınız, arkadaşlarımızdan konuyla ilgisi olmayanlar anlamaya bilirler, onları biraz açıklayarak izah ediniz.
ADEM KAYA: Tamam efendim. Konsatre yem dediğimiz enerji yemleri, hayvanlara verilen yoğun,kesif yemleri ifade edivor.Bunların içinde kaba yemlerden daha fazla ham protein ve enerji içeren yemler demektir. Lignifikasyon dediğimiz de ağaçların yaşlanmasıyla gövdelerinin saplarında hayvanlar tarafından değerlendirmeye müsait yapıların oluşması anlamına gelmektedir .Dut bu yaşlanmaya maruz kalmamış saplarda dahi % 17-14 ham protein, % 56 ve 70 yıkılabilir organik madde içermesinden dolayı iyi bir besin ve kaliteye sahiptirler.
Burada ki tablo da budama sıklığının, budama sayısının ham protein ve sindirilebilir kuru madde üzerine etkilerini göstermekte… Budama sayısı arttıkça dut yaprağında ve yaprak sapında ham proteinde bir artış görülüyor, sindirilebilir kuru madde kısmında çok az bir düşüş görülüyor.
GÜLNUR GÜRLER: Yanı, bu ne demek?
ADEM KAYA: Yılda 3 veya 4 defa budandığı zaman yaprak dut ağacının % 20 civarında protein yaprağında ve sapında % 8.5 civarında ham protein artması oluyor, yalnız sindirilebilir kısmında hafif bir düşme olduğu görülüyor yani, biraz önce söylediğim gibi yaşlanmayla lignifikasyonun artmasından dolayı sindirilebilirliğini azaltıyor, değerlenimini azaltıyor. Yüksek sıcak ve ışık bütün fraksiyonlarda su ve protein içeriğiyle kuru madde sindirebilirliğini düşürür, kuru madde oranını ise arttırır. Yüksek ışık fotosentez aktivitesinin fazla olmasından dolayı hücre duvarı komponentlerini ve büyümeyi artırır, nitrat seviyesini ise azaltır.
Burada dut yaprağının varyetelerinin amino asit bileşikleri ortalamaları görülmekte. Bunlar esanisyel amino asitlerdir yani vücut tarafından üretilmeyen, dışarıdan alınması gereken amino asitlerdir. Ruminant rasyonlarında dut yaprağının kullanılması: Sığır, koyun ve keçi gibi geviş getiren ruminant hayvanlarla yürütülen çalışmalar, dut yaprağı içeren rasyonlarla beslenen hayvanlarda kuru madde tüketimi ile süt verimi ve canlı ağırlık artışlarının daha yüksek olduğunu göstermiştir. Dut yaprağının merada otlayan sığırların süt verim ve kuru madde tüketimleri üzerinde etkisinin incelendiği çalışma sonuçları aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere şöyledir: Merada 3 gruba ayrılmış hayvanlar: 1. gruba meraya ilave olarak fabrika yemi verilmiş, diğer gruba dut yaprağı verilmiş, diğer gruba da ilave yem verilmemiş. Bunların süt verimleri incelendiğinde dut yaprağı verilen hayvanların süt verimleri birbirlerine çek vakır bulunmuş, buğday yem bitkisi ile beslenen hayvanlarınkinden yüksek cicue görülmüş .Dut yaprağı eklenen grubta, süt verimi bakımından ve miktarı bakımından net gelir daha yüksek olmuştur, çünkü dut yaprağı fabrika yemine göre çok daha ekonomiktir.
Dut yaprağı verilen hayvanların sütlerinde de süt kimyasal kompozitlerin de bir değişiklik olmadığı tablodan görülmektedir.Fabrika yemiyle beslenenlerin protein, yağ ve toplam kuru madde miktarları ile dut yaprağınınki birbirine eşit; diğer baklagil ve buğdaygil yem bitkileriyle beslenenlerinkinden ise yüksek olduğu görülmektedir.
Holştayn süt sığırlarına verilecek olan fabrika yeminin sırasıyla % 40’ı ve 75’ini dut yaprağının oluşturduğunda, yem tüketimi ve süt verimini hangi yönde değiştireceğinin araştırıldığı bir çalışmada da fabrika yeminin bir kısmının yerine dut yaprağı ikamesinin süt verimi üzerine önemli bir etkisinin olmadığını ortaya konmuştur. Maksimum düzeyde dut yaprağı içeren fabrika yemiyle beslenen grupta, meraya ek olarak fabrika yemi tüketen gruba göre net gelirin % 11.5 daha yüksek olduğu tespit edilmiştir.Çünkü dut yaprağı daha ekonomiktir. Yapılan çalışmalar, sütün yağ içeriği ve miktarıyla hayvan sağlığına hiçbir negatif etkisi olmadan, süt sığırlarına hayvan başına günde 6 kilogram dut yaprağının verilebileceğini göstermiştir.
Dut yaprağının kalsiyum oranı çok yüksek olduğu için süt hayvanlarının pik dönemlerinde, yani süt verimlerinin en yüksek olduğu dönemlerinde, dut yaprağı verilirken dikkat edilecek husus ikiye bir oranlı olarak rasyona katılmasıdır. Çünkü kalsiyum-fosfor oranı çok önemlidir. Kalsiyum-fosfor oranı ikiye bir veya en azından bire bir olacak şekilde fosfor ilavesi edilmeli ya da 6 kilogramdan fazla dut yaprağı yedirilmemelidir.
Dut yaprakları ergin koyunların yaşama payı ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyde besin madde kompozisyonuna sahiptir. Siyah karınlı kuzularla yapılan diğer bir çalışmada da bir buğdaygil yem bitkisi olan “king grass” alan kuzulara kuru madde esasına göre canlı ağırlıklarının işte % 0.5, 1. 1.5 ‘u kadar dut yaprağı yedirilmiş. Gruplarının günlük canlı ağırlık artışları tablolar görüldüğü üzere canlı ağırlığının % 0.5’i kadar dut yaprağı yedirilen kuzulardaki ağırlık artıp 75 gram, canlı ağırlığının % l’i kadar kuru dut yaprağı yedirilen hayvanlarda kuzularda 85 gram, 1 buçuğu kadar verilen hayvanlarda da 101 gram olarak kaydedilmiş, rapor edilmiştir. Yani, ağırlık artışındaki en iyi sonuç, canlı ağırlığının % 1,5’ğu kadar dut yaprağı verilen hayvanlardan elde edilmiştir.
Monogastrik rasyonlarmda dut yaprağının kullanılması: İpek böceği oldukça basit bir sindirim sistemine sahiptir ve bir çok bakımdan sindirim sistemi diğer monogastrik hayvanlarınkiyle mukayese edilebilir, bu nedenle dut yaprağı en azından monogastrik rasyonlarmdaki yem ham maddelerinin biri olarak kullanılabilir. İpek böceklerinin sindirim sistemi oldukça basittir ve monogastrik hayvanların sindirim sistemine benzediği için …
GÜLNUR GÜRLER: Pardon, diğer monogastrikler ne?
ADEM KAYA: Monogastrikler tek mideli hayvanlar demektir. İşte örneğin atlar tavşanlar, geviş getirmeyenler ve kanatlı hayvanları da onların içerisine alabiliriz.
Büyümekte olan domuzlarla yürütülen bir çalışmada, ticari besin yeminin kademeli olarak % 20’ye kadarının dut yaprağı ile değiştirilmesi ile rasyonlar hazırlanmış ve en iyi sonuçların % 15 dut yaprağı içeren ticari yemle beslenen grupta elde edildiği bildirilmiştir. % 15 dut yaprağı içeren ticari yemle beslenen grupta hem günlük canlı ağırlık artışı 680 gramdan / 40 grama yükselmiş hem de en az masrafla daha fazla verim elde edilmiştir. Yani monogastrik hayvanlardan birisi de domuzdur.Ayrıca balık da monogastrik hayvanlardandır.
Bir araştırmacı angora tavşanlarını sadece dut yapraklarıyla yemlemişler ve tavşanların günlük kuru madde tüketimi ile bu kuru maddeyle almış oldukları ham protein ve sindirilebilir eneri miktarlarını sırasıyla 68,5 gram ham kuru madde, 11.2 gram ham protein, besin değeri 175 kilo kalori bir enerji aldıklarını bildirmişlerdir.
GÜLNUR GÜRLER: Adem Bey, yani ne demek oluyor şimdi bu, yani ağırlıkları iyi mi artıyor, iyi bir şey mi oluyor?
ADEM KAYA: 68.5 gram kuru madde,yani günlük bu kadar kuru madde almıştır. Aşağıda da ham selülozun, sindirilebilirlikleri var ve bu değerler bence iyi. Çalışmacı kuru madde, ham protein ve ham selülozun sindirilebilirliklerinin sırasıyla % 64, 74 ve % 64 olduğunu ifade etmişlerdir.
Kanatlılarda yürütülen bir diğer çalışmada tavuk rasyonlarına örtülmüş dut yaprağı ilavesinin yumurta verimi ve büyüklüğünü arttırdığını, yumurta sarısı rengini ise iyileştirdiğini bildirmişlerdir. Sonuç olarak konuyla ilgili son 15-20 yıldan beri çalı ve ağaç yaprakları üzerine yürütülen çalışmalardan elde edilen sonuçlar çok sayıda araştırıcı tarafından değerlendirilmiş ve bunlar içerisinde hayvan besleme açısından en iyisinin dut yaprağı olduğu bildirilmiştir. Dut yaprağının protein oranı ve sindirilebilirliğinin yaygın olarak kullanılan kaba yemlerinkinden daha yüksek, konsantre yemlerinki ile ise mukayese edilebilir seviyede olduğu belirtilmekte ve tek başına dut yapraklarının hayvanların yaşamlarını devam ettirebilmeleri için gerekli olan tüm besin maddelerini yeterli miktarda içerdiği ifade edilmektedir. Ayrıca lokal olarak yetiştirilen dut yapraklarının besin değerinin tahıllara dayalı olarak hazırlanan konsantre yemlerinkine eşit olduğunu ve bu özelliğinden dolayı bir çok kaba yem karışımında güvenli olarak kullanılabileceğini rapor etmiştir. Sabırla dinlediğiniz için teşekkür ederim.
Mehmet ÖNDER – Dut Ağacı