Dut ağaçları, çoğaltma gayesine göre farklı şekillerde üretile bilirler. Meyveye yönelik en yaygın çoğaltma yöntemi, göz aşısı yöntemiyle çoğalmadır. Daha kalın fertlerde, erken ilkbaharda da yaygın olarak”yarma aşı”yöntemiyle aşılama uygulanır.
Tohumla (generatif) üretme
Dut, anaç olarak kullanılacaksa, tohumla üretilebilir. Dut tohumları uzun ömürlü olmadıkları için taze meyveden çıkarıldıktan hemen sonra ekilmezse bozulur ve canlılığını yitirir. Bu sebeple, ekim hemen yapılmayacaksa, + 4 °C ta saklanmalıdır. Taze dut meyvesinden elde edilen beyaz ve kırmızı dut türleri hemen ekilirse, % 90-100 oranında çimlenme elde edilebilir. Kara dut tohumlarının çimlendirilmesine ise gibberellik asit veya diğer uyarıcı yöntemlerin uygulanması halinde başarılı sonuçlar alınabilmektedir.
Beyaz dut türlerinde, serpme şeklinde ekim yapılır ve 1 dekara 1,5 kg tohum atılması suretiyle 18.000-adet dut çöğürü elde edilebilmekte olup karadut dışındaki çöğürler 10 ay sonra aşı kalınlığına gelirler. Kara dut çöğürlerinde ise gelişim hızı daha yavaştır.
Aşıyla çoğaltma
Dut türlerinde, kabuk özelliğinden dolayı aşı gözünün altında boşluk kalması, kesim yüzeyinden su ve süt akıntısı olması ve aşı uyuşmazlığı gibi sebeplerden dolayı aşılamada başarı oranı düşüktür. Ancak, farklı aşı teknikleri, anaç türleri ve aşı yapma zamanı kullanarak aşı başarısı yükseltilebilir.
Dutlarda aşılamada, T ve ters T göz aşısı ile yarma ve kakma kalem aşıları kullanılır. Sarkık formlu dutlar ise ters T göz aşısı ile üretilir. Kara dutun beyaz dut üzerinde çok yavaş büyüdüğü ve uyuşmazlık gösterdiği de bildirilmektedir.
Çelikle Çoğaltma
Dut, yeşil odun çelikleriyle çoğaltılabilir. Dut türlerinin çelikle çoğaltılmasında, köklenmeyi artırmak maksadıyla, IAA, IBA ve NAA gibi büyümeyi düzenleyici maddeler, tek başlarına ya da değişik oranlarda karıştırılarak kullanılabilir ve bu durumda köklenme oranlarında artış gözlenmiştir.
Daldırma ile çoğaltma
Dut, hava daldırması, tepe daldırması veya sıra üzeri hendek daldırma şeklinde isimlendirilen farklı daldırma yöntemleri ile de çoğaltılabilir. Ancak, büyük miktarlarda üretim hedefleniyorsa, hava daldırması fazla işçilik gerektirdiği ve uygun materyal bulma konusunda güçlükler taşıdığından, masraflı bir iştir ve bu sebeple tercih edilmez.
Doku Kültürü İle Çoğaltma
Dut, doku kültürü ile çoğaltılabilmekte ise de pratikte bu uygulama yöntemi fazla kullanılmaz.
Mehmet ÖNDER – Dut Ağacı