DUT KULLANIM YERLERİ

Dünyada dutlar daha çok zengin protein muh­tevası sebebiyle, yapraklarının Ipekböceğinin (Bombyx mori) beslenmesi için kullanılmasıyla öne çıkarken, bu durum ülkemizde daha çok meyvelerinden faydalanma şeklinde gerçekleş­mektedir.

Çok geniş alanlara yayılmış olmasına rağmen meyvesinden ziyade ipekböcekçiliği yetiştirici­liği maksadıyla kullanımı sebebiyle, dünya dut meyvesi üretim miktarına ait kayıtlara rastlan- mamaktadır.

Günümüzde taze tüketiminin yanı sıra işlenmiş ürünlerinin de besleyici özelliği sayesinde dut önemli bir potansiyele sahiptir. Yetiştiği yöre­lerde meyvesinden pekmez, reçel, pestil, dut ezmesi, meyveli dondurma, cevizli sucuk, sirke, meyve suyu konsantresi, ispirto gibi ürünler ya­pılmaktadır. Özellikle karadut suyu, son yıllarda, oldukça yaygın bir içecek haline gelmiştir.

Dut, sevilerek yenen bir meyve olmakla birlik­te, meyvesi çok yumuşak olduğundan soğukta saklama süresi çok kısadır. Bu yüzden taze ola­rak tüketimi sadece hasat dönemi ile sınırlı olan bir meyvedir. Ancak, özellikle karadutlar soğuk hava depolarında bir ay süre ile veya derin don­durucularda uzun süre saklanabilmektedir. Bu durum karadutların sanayide işlenmesi için bir avantaj sağlayabilmektedir.

Ülkemizde kullanılmamakla beraber, Uzakdoğu ve Asya ülkelerinde dut yapraklarından hazırla­nan çay, yeşil çaydan 10 kat daha fazla gama- aminobutlrik asit ihtiva etmektedir. Ayrıca ku­rutulmuş dut çayı tozu, protein ve karbonhidrat bakımından zengin olduğundan, Çin’de ekmek, çörek, puding imalatında da kullanılmakta- dır⁽¹⁴‘¹⁵⁾. Amerika’da ise dut ağacının kabuğu­nun içteki kısımları kavrularak unla karıştırılmak­ta ve ekmek yapımında veya çorbalarda kıvam verici olarak tüketilmektedir^ ⁵‘¹⁶l

Japon araştırmacılar, beyaz dut yapraklarının extrelerinde bir seri biyolojik olarak aktif bile­şenler tespit etmişlerdir. Bu bileşenlerin, hücre paslanmasını önleyici (antioksidan), damar sert­leşmesini (ateroskleroz) engelleyici ve damar­lardaki kolesterol oluşumunu baskılayıcı etkiye sahip olduğu söylenmektedir.

Yüksek besleyiciliğe haiz ucuz dut yaprakları, Hindis­tan’daki büyük çoğunluğu vejetaryen olan fakir halkın aç­lık sorunlarına çözüm olarak görülmektedir.

Meyvesinin yanı sıra, dut türlerinin diğer organları da fark­lı gayelerle kullanılmaktadır. Dut yaprakları en çok Çin’de olmak üzere ipekböcekçiliğinde, atık dut yaprakları da havuzlarda balık beslemede⁽¹⁵‘¹⁷⁾, ayrıca organik tavuk, tavşan yetiştiriciliğinde ek besin maddesi olarak kullanı­labilmektedir.

Dut yapraklarının sahip olduğu yüksek besleyici özelliği ve sindirilebilir besin maddeleri bakımından pek çok kaba yemden daha iyi durumda olması sebebiyle, son yıllarda büyük baş hayvan besiciliğinde kullanılmasına ilişkin ça­lışmalar başlatılmış olup, Gıda ve Tarım Teşkilatı (FAO ) ta­rafından da konu desteklenmektedir.

Dut dallarından dayanıklı lifler elde edilmekte olup bu lif­ler, bağlama gayesiyle kullanılmakta, ayrıca, kâğıt üretimi ve çuval yapımında da faydalanılmaktadır.

Odununun sert, dayanıklı ve düzgün cilalanabilir olma­sı sebebiyle başta saz olmak üzere müzik enstrümanları yapımında, mobilyacılıkta, organik çocuk mobilyaları ve oyuncakları imalatında, suya dayanıklı olması sebebiyle de, tekne ve bot İle banyo malzemeleri ve sauna üretimin­de kullanılmaktadır.

Dut ağacı, evlerin bahçelerinde de gölgeleme, sınır ağacı veya peyzaj nitelikli kullanımlara uygundur.

Dut kökünden elde edilen bileşiklerin yer aldığı bazı pre- paratlar, Uzakdoğu ülkelerinde kozmetik sanayiinde diş ve cilt ağartıcı olarak kullanılmaktadır.